چرخش راهبردی هند و روسیه بهسوی انرژی پاک و هستهای
با اوجگیری تقاضای انرژی و رقابت بر سر مواد معدنی حیاتی، هند و روسیه در آستانه نشست دسامبر، همکاری خود را از تجارت سنتی انرژی فراتر برده و به سمت توسعه مشترک نیروگاههای هستهای، بومیسازی صنعتی و زنجیرههای تأمین معدنی پاک هدایت میکنند؛ مسیری که میتواند آینده انرژی جنوب جهانی را دگرگون سازد.
با نزدیک شدن سفر ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، به هند در تاریخ ۴ تا ۵ دسامبر برای بیستوسومین نشست سالانه هند–روسیه، گفتوگوها در حوزه انرژی از الگوهای قدیمی فراتر رفته است. افزایش تقاضا برای انرژی پاک و زنجیرههای تأمین امن، روابط دوجانبه را به دورهای جدید وارد کرده است؛ دورهای مبتنی بر همکاری هستهای غیرنظامی، بومیسازی صنعتی، زنجیرههای تأمین مواد معدنی حیاتی و کریدورهای اتصال مدرن.
منحنی تقاضای انرژی در هند همچنان صعودی است. طبق پیشبینیهای اخیر، هند در دهه آینده بخش قابلتوجهی از رشد تقاضای انرژی جهان را به خود اختصاص خواهد داد. در همین حال، چشمانداز برق این کشور بهدلیل رشد انرژیهای تجدیدپذیر – بهویژه خورشیدی و بادی – دستخوش تغییرات گستردهای شده است.
در اواخر سال ۲۰۲۵، ظرفیت نصبشده برق هند از ۵۰۰ گیگاوات عبور کرده و بیش از ۵۱ درصد آن از منابع غیرفسیلی تأمین میشود. این تغییر در ترکیب ظرفیت، در تولید واقعی برق نیز مشهود است. در نیمه نخست سال ۲۰۲۵، نیروگاهها رکورد ۲۳۶ تراواتساعت برق پاک تولید کردند؛ عمدتاً به لطف رشد خورشیدی و بادی، و همچنین افزایش تولید برقآبی و هستهای.
با این حال، تجدیدپذیرها بهتنهایی قادر به پاسخگویی کامل به نیازهای هند، بهویژه در حوزه تأمین پایدار و بار پایه صنعتی نیستند. انرژی هستهای همچنان نقشی غیرقابل جایگزین دارد؛ هدفگذاری هند برای رسیدن به ۱۰۰ گیگاوات ظرفیت هستهای تا سال ۲۰۴۷ نیز بیانگر همین موضوع است. در این چارچوب، مشارکت هستهای غیرنظامی هند و روسیه ارزش استراتژیک تازهای یافته است.
برای هند، این همکاری به معنای امنیت انرژی، تأمین پایدار و کمکربن و شتابدهی به مسیر کاهش انتشار گازهای گلخانهای است. علاوه بر آن، از استقلال معدنی حمایت میکند و وابستگی به چین در حوزه عناصر خاکی کمیاب را میکاهد؛ موضوعی حیاتی برای صنایع خودروهای برقی، باتری و فناوریهای پاک. تصویب برنامه ۸۱۵.۷ میلیون دلاری برای تولید داخلی آهنرباهای دائم عناصر خاکی کمیاب نیز تأکیدی بر همین هدف است؛ اقدامی که ارزش افزوده داخلی و توان صنعتی کشور را تقویت میکند.
محور صنعتی ـ اتصالمحور
فناوریهای انرژی پاک – از توربینهای بادی و خودروهای برقی گرفته تا ذخیرهسازهای باتری، زیرساخت شبکه و حتی تجهیزات نیروگاههای هستهای – به شدت وابسته به مواد معدنی هستند. هند که حدود ۶ درصد ذخایر عناصر خاکی کمیاب جهان را داراست، از نظر زمینشناختی مستعد تبدیل شدن به تأمینکننده معتبر این فناوریهاست.
در اوت ۲۰۲۵، هند و روسیه برای تعمیق همکاری در استخراج عناصر خاکی کمیاب و مواد معدنی حیاتی و همچنین توسعه زیرساخت صنعتی و معدنی، تحت چارچوب کمیسیون بیندولتی به توافق رسمی رسیدند. این توافق شامل انتقال فناوری، تکنیکهای نوین معدنکاری و همکاری در حوزههایی مانند لیتیوم، نیکل، کبالت و عناصر خاکی کمیاب است؛ موادی کلیدی برای انرژی پاک، باتریها و تولیدات پیشرفته.
در حوزه هستهای، گزارشها نشان میدهند که این نشست دسامبر احتمالاً بر استقرار راکتورهای کوچک ماژولار (SMR) و افزایش تولید داخلی تجهیزات نیروگاههای هستهای در هند تمرکز خواهد داشت. بومیسازی، نقشی حیاتی دارد: این تنها به معنای ساخت نیروگاه نیست؛ بلکه ایجاد یک زنجیره تأمین هستهای بومی در هند است، با تولید داخلی قطعات حیاتی بهجای واردات. این رویکرد با سیاست «ساخت هند» همسوست و ظرفیت صنعتی بلندمدت، اشتغال تخصصی و جذب فناوری را تقویت میکند.
از سوی دیگر، تقویت اتصال و زیرساخت لجستیک برای تابآوری زنجیره تأمین انرژی پاک ضروری است. بدون کریدورهای سریعتر، اهداف هستهای و معدنی هند با گلوگاههای تأمین مواجه خواهند شد. کریدور دریایی شرقی و پیشرفتهای کریدور بینالمللی حملونقل شمال–جنوب اکنون مسیرهایی کارآمد و کمهزینه برای حمل مواد، قطعات و فناوری میان روسیه، هند و کشورهای جنوب جهانی فراهم کردهاند.
این ستون فقرات لجستیکی، انتقال روان تجهیزات نیروگاهی، مواد معدنی و تجهیزات انرژی تجدیدپذیر را تضمین کرده و زمان و هزینه حملونقل را کاهش میدهد و زنجیره تأمین را از تنشهای ژئوپلیتیکی مصون میسازد. با پیوند دادن تأمین، تولید و تحویل، همکاری دوجانبه را به زنجیرههای ارزش یکپارچه و مقاوم تبدیل میکند.
منافع روسیه
چرخش روسیه بهسمت همکاری هستهای و معدنی غیرنظامی با هند مزایای استراتژیک مهمی دارد:
-
در شرایط نوسانات بازار هیدروکربنها، صادرات فناوریهای غیرنظامی – مانند سفارش نیروگاه، انتقال فناوری و سرمایهگذاری معدنی – درآمدی با ثبات و بلندمدت ایجاد میکند.
-
این همکاری، نفوذ راهبردی روسیه در جنوب جهانی را گسترش میدهد؛ پروژه روپاپور در بنگلادش نمونهای از مدل همکاری قابل تکرار در آفریقاست.
-
روسیه را در آینده انرژی و صنعتی هند عمیقاً درگیر میکند و این کشور را به شریک راهبردی ثابت در آسیا تبدیل مینماید.
بهسوی نظم چندقطبی انرژی پاک
اجرای این چشمانداز نیازمند نظارت سختگیرانه محیطزیستی در استخراج و فرآوری مواد معدنی است. فرآوری عناصر خاکی کمیاب شامل مواد شیمیایی خطرناک است که باید بهطور مسئولانه مدیریت شوند. همچنین بومیسازی فناوری هستهای نیازمند کنترلهای کیفی دقیق و ظرفیتسازی نهادی است.
هند با تکیه بر شفافیت، نظارتهای بینالمللی و پایبندی به رژیم عدماشاعه، بنیان همکاری پایدار را فراهم کرده است. قرار گرفتن تأسیسات هستهای غیرنظامی هند تحت نظارت آژانس بینالمللی انرژی اتمی نمونهای از این رویکرد مسئولانه است.
در همین حال، سیاستهای جدید دولت هند برای دستیابی به «حاکمیت معدنی»، گامی فراتر از امنیت انرژی است و بهسمت تأمین مواد حیاتی برای گذار انرژی پاک حرکت میکند. تأسیس ظرفیت تولید ۶۰۰۰ تُن در سال آهنربای عناصر خاکی کمیاب، بخشی از همین مسیر است؛ تلاشی برای کاهش وابستگی به واردات – بهویژه از چین – و ساخت زنجیره تأمین داخلی برای صنایع آینده.
جمعبندی
هند و روسیه در حال شکلدهی به آیندهای مبتنی بر انرژی پاکاند که حاکمیت صنعتی را تقویت میکند. آنها در حال ایجاد زنجیرههای تأمین مقاوم و مستقل برای کشورهای جنوب جهانی هستند. این مسیر سبز، اکنون جهتگیری استراتژیک جدید مشارکت دوجانبه را شکل میدهد.
منبع :راشا تودی / گروه گرداوری خبر اخبار روزنا
